اصول کلی نورپردازی در پارک‌های شهری

شناخت و درک مبانی نظری و عملی عناصر منظر می‌تواند در ارتقای کیفیت فضای پارک‌های شهری تاثیر گسترده‌ای داشته باشد. سیمای شبانه پارک‌های شهری و عناصر روشنایی نیز بخشی مباحث طراحی منظر یک پارک می‌باشد. سیمای شبانه به عنوان جزئی لاینفک در طراحی پارک‌ها و باغ‌ها، باید به طور همزمان و با سایر بخش‌ها طراحی شود.

نورپردازی فضاهای مختلف پارک، به صورت مجرد، نیاز به شناخت روش‌های و فنون مختلف نورپردازی و استفاده صحیح از ویژگی‌های نور و ارتباط با محیط پیرامونش را دارد. نور پردازی در پارک شهری می‌بایست در راستای اهداف فوق باشد؛ ۱- کمک به خوانایی نقاط عطف، نشانه‌ها، مسیرهای عبوری و مناطق پر تراکم ۲- تسهیلاتی برای حرکت پیادها و وسایل نقله، ترویج ایمنی بیشتر در محیط ۳- کمک به تاکید نقاط عطف پارک و تشویق استفاده کنندگان در شب.
در این مقاله با معرفی ویژگی‌های نور و اثرات آن در محیط، به تکنیک‌های نورپردازی پرداخته و سپس فضاهای پارک‌های شهری به صورت مجزا بررسی و قواعد کلی نورپردازی و روشنایی آنها بیان شده است. شناخت این ویژگی‌ها به معماران و معماران منظر در طراحی سیمای شبانه فضاهای باز عمومی کمک می‌نماید.
مقدمه:
طراحی روشنایی همزمان با طراحی پارک، در کشورما شکل نگرفته است. پس از احداث پارک، هرکجا احتیاج به نور بوده، پایه‌های چراغ‌ها نهاده شده‌اند، در اکثر مکان‌ها به صورت شی‌الحاقی در کنار درختان و فضای سبز به چشم می‌آیند؛ تنوع زیاد در اشکال آنها بعث ناخوانا بودن این عناصر گردیده و در بسیاری مکان‌ها، عناصر ورشنایی بیشتر از خود نور مورد  توجه قرار می‌گیرد.
در این مقاله فضاهای عمده پارک معرفی و اصول کلی نورپردازی آنها بیان شده است. واضح است که با توجه به ایده کلی حاکم بر پارک، نحوه نورپردازی فضاها نیز تعریف می‌شود و شناخت ویژگی‌های نور و اثرات آن بر محیط و تکینیک‌های نورپردازی، منجر به طراحی مناسب سیمای شبانه می‌گردد.
تاریخچه:
بسته به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی و فرهنگ مردم در هر دوره از ارخ پارک‌ها و باغ‌ها به سبک‌های گوناگون ساخته شده است. همزمان با احداث باغات خصوصی و عمومی مسئله روشنایی این گونه اماکن در هنگام تاریکی مطرح بوده است.
نقطه آغاز ایجاد فضای سبز درون شهری در عصر انقلاب صنعتی و دگرگونی‌های ناشی از آن در ابعاد سیاسی،‌ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اروپا می‌باشد. هرچند فضای سبز شهری بصورتی که رد قالب شهرسازی وطرح‌های آمایش فضای سبز مطرح می‌شود، تا اوایل قرن بیستم جایی در طرح‌های شرهی باز نکرده بود، در ادامه طراحی باغ‌های خصوصی اشراف و درباریان از مدت‌ها قبل ضرورت طرح باغ عمومی در پاره‌ای از شهر‌ها احساس شده بود و بر این مبنا طراحان باغ ابتدا به تغییر و اصلاح باغ های خصوصی برای استفاده عموم و بدنبال آن بر طراحی پارک ها و گردشگاه‌های عمومی شهری پرداختند. بدین ترتیب مولفه‌های ابتدایی طراحی پارک‌های شهری توسعه یافت. بدنبال آن، سیستم روشنایی نیز بطور محسوسی بهبود پیدا کرد.
در سال ۱۸۱۷ در پاریس در کنار فضای سبز خود، حدود ۴۷۰۰ عدد تیر چراغ داشت و از سال ۱۸۵۰ نیز استفاده از گاز برای سیستم‌های روشنایی عمومیت پیدا کرد (پیر موره ۱۳۷۲).
در نخستین سال های قرن بیستم مدرنیسم موجب تغییر چهر‌ه خیابان‌ها و فضاها و عناصر تشکیل دهنده آن شهر و با افزایش تعداد اتومبیل‌ها و تراکم شهری چهره شهر شکل دیگری بخود گرفت. از سال‌های ۱۹۲۰ با تعمیم روشنایی برق، چراغ‌های گازی قدیمی جای خود را به تیر چراغ برق دادند.
در قرن بیستم بر خلاف باغ‌های تفریحی قرن ۱۸ و ۱۹ پارک‌هایی با کاربری گذران اوقات فراغت ایجاد شده و این فضاها تا حدودی به احتیاجات جدید شهروندان که ناشی از گسترش شهرنشینی بود پاسخ می‌دادند. اندیشه‌ ایجاد فضای آزاد با کیفیت عالی تقریباً از دهه شصت آغاز و ظاهر شد. این اندیشه از طرفی نتیجه جنبشی با هویت عملکرد گرایانه‌ای که بعد از جنگ جهانی دوم تسلط کامل پیدا کرده بود و از طرفی دیگر ناشی از نیاز شهروندان به محیطی خوشایندتر برای زندگی بود، بدین ترتیب نخستین اقدامات برای تجهیز مراکز شهری، پارک‌ها و فضاهای سبز صورت گرفت.
در سال ۱۹۷۱ مسابقه‌ای برای تجهیزات شهری از جمله روشنایی پارک‌ها انجام شد که به دنبال آن نمایشگاهی در پاریس تشکیل شد. عنوان این نمایشگاه «فضای عمومی علائم و تجیزات آن بود که منجر به انتشار نشریه بین‌المللی تجیزات شهری در سال ۱۹۷۲ گردید. انتشار این نشریه موجب تحولات بسیار در فرم تجهیزات شهری علی‌الخصوص تجیزات پارک و روشنایی آن گردید . در سال ۱۹۸۵ مسابقه‌ای برای طراحی تجهیزات پارک در پاریس انجام گرفت.
در ایران هم بنا بر اسناد علمی و تاریخی سابقه پردیس سازی به قرن چهار میلادی بر‌می‌گردد. تامین روشنایی باغ‌های ایرانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است، بطور که برای روشن نمودن بخش‌های مختلف باغ خصوصاً اطراف استخر یا حوض مرکزی از انواع چراغ‌های روشنایی دستی، قندیل‌های نوری و فانوس‌ها با طرح و نقوش تزئینی مختلف که معرف ذوق و سلیقه هنرمند ایران بوده است استفاده می‌گردید و بر شکوه و زیبایی باغ‌ها رد هنگام شب می‌افزود.
نمونه بارز آن باغ شاه صفی بهشهر می‌باشد که در سنگ‌های امتداد آبراه، منافذی برای قراردادن شمع‌ها وجود دارد، با روشن کردن این شمع‌ها و انعکاس آنها مسیر آب،‌ نورپردازی می‌شده است.
تقریباً تا ۴۰ سال پیش فضای سبز در شهر تهارن به باغ‌های خصوصی درباریان محدود می‌شد و عامه مردم جهت استفاده از طبیعت و هواخوری به حاشیه سبز اطراف شهرها می‌رفتند تا اینکه اولین پارک عمومی اقدام گردید. علیرغم بانکه باغسازی سنتی در ایران دارای سبک و روش خاص خود بود، چه پارک شهر و چه دیگر پارک‌های شهری تهران که در سال‌های بعد احداث شدند هیچ کدام از نظر شیوه طراحی براساس سبک معماری منظر ایرانی نبودند.
ویژگی‌ها، تکنیک و فنون نورپردازی
نورپردازی فضاهای مختلف یک پارک، به صورت مجرد و جدا از مباحث کلی طراحی و هماهنگی محیطی و ایده کلی سیمای شبانه، (که خارج از این گفتار می‌باشد) نیاز به شناخت روش‌های و فنون مختلف نورپردازی و استفاده صحیح از ویژگی‌های نور و ارتباط با محیط پیرامونش را دارد. ویژگی های ذاتی نور و اثراتی که در محیط پدید می‌اورد در ترکیب با تکنیک‌ها مختلف، نتایج مشخصی را در نورپردازی هریک از فضاهای پارک تعریف می‌نماید.
ویژگی‌های نور
نور نه تنها به عمل دیدن کمک می‌کند بلکه آدمی را قادر به احساس کلی و منسجم از محیط اطراف می‌نماید و عاملی است که کنترل فرد را بر محیط اطراف افزایش می‌دهد وتاثیرات آن به اشکال مختلف می‌تواند منجر به ایجاد آسایش یا عدم آرامش روانی شود. ویژگی‌های کمی و کیفی نور در رنگ، سایه، حرکت، ابعاد، جهت و کمیت نور جدا از ویژگی‌های محیطی آن در زیر معرفی شده است.
رنگ و نور
اثر روانی هر رنگ و درک آن در واقع یک تجربه شخصی و ذهنی است که حافظه رنگی ما را تشکیل می‌دهد و براساس این حافظه رنگی‌ما را تشکیل می‌دهد و براساس این حافظه رنگی انسان مدام رنگ‌های پیرامون خود را نه به صورتی که در آن لحظه‌ و تحت آن شرایط وجود دارد بلکه بصورتی که گمان می‌‌کند باید وجود داشته باشد در می‌یابد رنگ تاثیری است که بوسیله مجموعه طول موجهای مختلف دریافت شده توسط چشم ایجاد می‌گردد. رنگ نور را نباید بعنوان یک مشخصه سطوح منعکس کننده نور تلقی نمود. نور با توجه به نوع رنگ آن، با انعکاس سطوح رنگی می‌تواند تاثیرات روانی متفاوتی را در افراد ایجاد کند معمولاً رنگ‌ها با سه خصوصیت مشخص می‌شوند: خلوص یا صافی، درخشندگی و طول موج که نوع رنگ را مشخص می‌کند.
سایه و نور
بازتاب نوری، تفاوت نقاط تاریک و روشن و تاکید بر سایه است که به فضا جان می‌بخشد. پر کردن فضا با نوری یکدست ممکن است محیط را برای کار مناسب سازد. اما الزامن آن را مکانی دلچسب و زیبا مبدل نخواهد کرد. حجم را در نتیجه ارتباط بین نور و سایه می‌توان دید. کوچک‌ترین تغییر در این ارتباط توسط تغییر کیفیت سیستم نوری، با ایجاد نور سایه می‌توان تاثیرات بصری عمق و فرم را تغییر داد.
حرکت و نور
در طراحی فضای باز، حرکت عابر و اینکه چگونه از یک مکان به مکان دیگر می‌توان رفت از حساسیت خاصی برخوردار است. با استفاده از نورپردازی می‌توان مفهوم حرکت و چگونگی انتخاب مسیر حرکت را تعریف نمود. توسط تکرار نورهای نقطه‌ای در یک مسیر و یا استفاده از یک سری عناصر نوری در آن بعترین مسیر حرکت را با نور پردازی صحیح می‌توان ایجاد نمود .
ابعاد و نور
نور در تعیین ابعادی فضا و ارائه برآورد کلی از محدوده موجود و ابعاد عناصر بکار رفته نقش بسزایی دارد. کوچک‌ترین تغییر در نورپردازی هرکی از عناصر موجود در محیط، مفهوم درک فضا، ابعاد و اندزه‌های آن را تغییر خواهد داد. علاوه بر محدوده تعریف شده اماکن عمومی، عناصر و واحد‌های نورپردازی و سطوح نورپردازی شده نیز می‌تواند عامل مهمی در تعریف و ایجاد تاثیرات نهفته در ابعاد و  مقیاس اینگونه اماکن باشد.
جهت و نور
یکی از ارکان کیفیت نور، انتشار مسیری است که نور از آن سمت می‌تابد. جهت تابش نور می‌تواند شکل و بافت اشیاء را آشکار سازد و یا آن را عملاً در ابهام باقی گذارد. از آنجایی که سمت و جهت امری نسبی است جهتی که از آن سمت نور به موضوع می‌تابد بیش از هر چیز به جهتی که از آن به موضوع نگاه شود بستگی خواهد داشت، چراکه با تغیر در نقطه دید تصاویر مختلفی از روشنایی و تاریکی‌های منقوش بر جسم دیده خواهد شد. جهت منبع نور، در درک

اجسام سه بعدی تاثیر به سزایی دارد. توانایی درک احجام متاثر از درجه نور و سایه ای است که روی آن وجود دارد. توزیع یکنواخت نور تابیده شده موجب تشکیل سایه ناچیز و ضعیف و خطوط بیرونی و رنگ شی باعث درک فرم و شکل  شی می گردد.
کمیت نور
یکی از جنبه های اساسی که از آن برای بررسی زیباشناسی و تاثیرات بصری نور استفاده می شود، مسئله کمیت نور و یا به عبارت دیگر مقدار نور حاصل از منبع نور می باشد. کمتی نور عاملی است که از یک سو باعث رویت اجسام و از سوی دیگر با بکارگیری و توزیع آگاهانه آن دستیابی به خواستگاه های نورپردازی را میسر می سازد.
نور و محیط
اثرات نور بر محیط و ویژگی های بصری که در ناظرین ایجاد می نماید، خیرگی، درخشندگی، انکسار، انتشار و عبور می باشد.
خیرگی
ایجاد خیرگی ارتباط مستقیم با منبع نوری دارد و هم امتدادی چشم و منبع نوری و در دید مستقیم مستقیم بودن باعث ایجاد یا تشدید این موضوع می گردد. با افزایش ارتفاع منبع نوری، می توان آن را با دید افراد خارج نموده و میزان خیرگی را کاهش داد (باوم، ۱۳۷۸).
انعکاس
انعکاس نور بر طبق قوانین فیزیکی معینی که در روشنایی مهم می¬باشد، انجام می¬شود. جهت انعکاس نور دارای اهمیت ویژه-ای است. در مورد یک سطح صاف و مسطح، نور تحت همان زاویه ای که برخورد می¬کند منعکس می¬شود.
این خاصیت مساوی بودن زاویه تابش و زاویه بازتاب وسیله ای است در دست طراح، تا بتواند اثرات چشم زدگی و خیرگی، مقدار و جهت نور را برای تأکید بر شکل یا بافت اشیاء تنظیم و کنترل نماید. از ویژگیهای دیگر این نوع انعکاس کنترل جهت نور در چراغ ها و از آن طریق افزایش شدت نور در جهات معین و کاهش آن در جهات دیگر می¬باشد.
بخش اعظم رنگ موجود در محیط از انعکاس نور بر سطح رنگی بوجود می آید و اثر انعکاس آن با تغییر مصالح، جنسیت و شدت صیقلی بودن آنها متفاوت است. به عنوان مثال در محیط طبیعی شدت انعکاس نور از چراغ انواع برگ درختان که لایه خارجی براق تر دارند بیشتر است و برگ¬های نازک فاقد لایه مذکور بیشتر به عنوان فیلتر عمل می¬کنند. زیرا نور از داخل آنها عبور کرده و نور فیلتر و نور فیلتر شده دیده می شود نه نور انعکاس یافته.
سنگ¬ها با سطوح مختلف خود، مصالح گوناگون مانند خاک، چمنزارها و نیز مقدار آب و شکل آن در محیط، همچنین انواع تیره های گیاهی، هریک در شدت و ضعف انعکاس نور نقش متفاوتی دارند و از محیط های اطراف اثرات گوناگونی در ذهن بر جای می گذارند (سازمان پارک¬ها و فضای سبز، ۱۳۷۳، ۲۳). استفاده از انعکاس سطوح هموار باید از اهداف آگاهانه طراحی شمرده شود.
درخشندگی
درخشندگی یک سطح نه تنها به شدت روشن هایی بستگی دارد بلکه به جهت مسیری که نور به سطح برخورد می کند و به مشخصه های سطوح (صاف، مات یا رنگی بودن آنها) و به محلی که از آنها، سطح دیده می شود نیز وابسته است. بهتر است که از درخشندگی بطور مطلوب برای همه طراحی های روشنایی استفاده شود زیرا که بیانگر سطوح و اشیایی می¬باشد که دیده می شود.
انکسار
نوری که از یک ماده به ماده دیگر وارد شده و عبور می کند، تغییر جهت می دهد. میزان تغییر جهت در مواد مختلف، متفاوت است. عبور و انکسار نور در مواد از ویژگی های نور می باشد که در طراحی سیستم های روشنایی و چراغ ها استفاده می شود و اغلب به منظور زیباسازی محیط توسط این خاصیت نور، بکار برده می شود. در بعضی از ابزارهای روشنایی این ویژگی  برای تغییر جهت انتشار نور از زاویه دید استفاده می گردد تا از ایجاد درخشندگی و یا احتمال خیرگی چشم اجتناب شود (علوی، ۱۳۶۴، ۶۱).
انتشار
چنانچه نور پس از ساطع شدن از منبع نوری به جهات مختلف بتابد انتشار نور صورت گرفته است. (بعلت پخش نور، درخشندگی منبع نوری کاهش می یابد زیرا که چنین به نظر می-رسد که نور از کل پخش کننده ساطع می شود) انتشار و پخش نور در زیبایی محیط علی الخصوص فضاهای خارجی بسیار مؤثر است و موجب می گردد تا از یکنواخت روشن ساختن محیط ممانعت بعمل آید و علاوه بر آن ویژگی های محیط نظیر فرم و بافت سطوح را مشخص می سازد.
عبور
اندازه کلی روشنایی علاوه بر اینکه می تواند از انعکاسات سطوح منتج شود، از میزان نوری که از سطوح می گذرد نیز ناشی می شود. سطوحی با شفافیت بیش از حد در طراحی نورپردازی مناسب نخواهد بود. بنابراین کاهش شفافیت بعضی از سطوح الزامی است.
تکنیک های نورپردازی
تکنیک های نورپردازی در فضای باز شامل نور بالا، پایین، نقطه¬ای، مهتابی، تاکیدی، پراکنده و ضد نور می¬باشد. هر تکنیک با استفاده از ویژگی¬های نور، عینیت یا ذهنیتی خاص از محیط به استفاده کننده القا می نمایند.
 نور بالا
به دلیل مخالفت جهت آن با نور خورشید در روز یکی از پراستفاده ترین جلوه های نورپردازی است. بیشتر برای تاکید کردن به درختان خاص یا عناصر فضای باز استفاده می شود. در برخی مکان ها به دلیل نورهای سرگردانی که بالای سطح زمین ایجاد می گردد، با دقت بیشتری باید استفاده شود. (Ulrike, 2001)

الف) نور بالا برای دید یک سویه
زمانی که جسم نورپردازی شده تنها از یک جهت قابل رویت است، نور درجه بالا قابل استفاده است. برای جلوگیری از خیرگی عناصر نوری باید خارج از میدان دید بیننده قرار گیرند و در صورت امکان برای جلوگیری از اغتشاش بصری در محیط پنهان گردد. (Harris 1997).

ب) نور بالا برای دید ۳۶۰ درجه
برای این گونه نورپردازی ابتکار بیشتر لازم است. قراردادن تجهیزات نورپردازی در داخل شاخ و برگ درختان ندرتن رضایتبخش است و عموما نور لابلای تنه و شاخ و برگ گم می شود. (بالخصوص درختان خزان پذیر در زمستان) بهتر است محل نصب آنها بالاتر از سطح دید مستقیم چشم باشد و اگر پائین تر طوری نصب شود که زاویه¬دار بوده و متمایل باشد. چراغ های نور بالا سایه ها و نور سایه روشن را که به وسیله نور پائین بوجود می آید، تقلیل می¬دهند.
نور پایین
به دلیل عادت چشم به این حالت نورپردازی، بیشتر از نور بالا معمول می باشد. ویژگی اصلی آن در صورتی که جهت تابش آن از بالای شاخه ها و تنه درخت باشد، ایجاد الگوی بافت شاخ و برگ درختان بر روی زمین است. مزیت دیگر آن تضاد شدیدی است که بین سطح بالا و پایین درخت ایجاد می شود، که می تواند در طراحی فضاهایی خاص مورد استفاده واقع شود. (Urike, 2001 ).

نور نقطه ای
برای نورپردازی تاکید بر روی مجسمه، تندیس و یا گیاهان خاص مورد استفاده قرار می گیرد. باعث تأکید بیشتر بر جسم شده و با توجه به رنگ و شکل ظاهری آنها جلوه های مختلفی را در تیرگی شب پدید می آورد.

نور مهتابی
نورهای بالا و پایین ملایم با تجهیزاتی که به دقت در لابلای درختان جای سازی شده است، در این شیوه استفاده می شود. جلوه نور مهتابی از طریق چراغ های پایه دار که بالاتر از سطح زمین واقع شده اند، باعث ایجاد سایه های تند می شود. در حقیقت راهی برای کاهش سایه چراغ های پایه دار وجود ندارد. استفاده از صفحات منعکس کننده و کم کردن ولتاژ باعث ایجاد جلوه های مطلوبی از نور مهتابی می گردد. اما تضاد بین  شی و زمینه آن به حداقل می رسد. نور مهتابی جلوه مطلوبی برای نورپردازی مسیرها، تفکیک فضاها و ایجاد فضای صمیمانه و باغ های کوچک است.

ضد نور
به وسیله نوری که از پشت به جسم تابانده شده، به صورتی که تنها خطوط دور شی دیده شود، به وجود می آید. معمولاً به نور نقطه ای و یا نور وسیع با اشعه های متمرکز احتیاج و نسبت مستقیمی به فاصله منبع نوری تا جسم دارد. اگر فاصله صفحات پشتی از شی دور باشد، ایجاد تضاد لازم بین نور و تاریکی مشکل میگردد. (Harris, 1998).

نور تاکیدی
اگر خواسته شود در شب موضوعی به خوبی دیده شده و نظر بیننده را به خود جلب و موجب کشش بصری گردد، می توان از چراغ های موضعی استفاده نمود. یعنی بطور جداگانه چراغی را به موضوع مورد نظر اختصاص داد. که باعث تأکید بیشتر بر آن شد ه و با توجه به رنگ و شکل ظاهری آنها جلوه های مختلفی را در تیرگی شب پدید آورد. مهمترین اصل نور تاکیدی. ایجاد تضاد شدید بین جسم و فضای اطرافش است.

نور پراکنده
نور پراکنده نوری است که در مقابل صفحه منعکس کننده قرار گرفته و دوباره در فضای دلخواه، پخش شود. معمولن ور غیر مستقیم نیز خوانده می شود. همچنین برای روشن کردن فضاهایی بین سایر جلوه های نورپردازی، بدون اینکه منبع نور پیدا باشد، استفاده می شود. برای روشن کردن یک منطقه وسیع، برای اینکه نور خیره کننده نباشد می توان عنصر روشنایی را به وسیله مواد نیمه شفاف و حباب ها مجهز نمود تا دارای نور پراکنده شوند این نور میزان خیرگی و چشم زدگی را تا درصد قابل توجهی کاهش می دهد.
فنون نورپردازی پارک
نوع آرایش فضاها و عناصر پارک ایده کلی نورپردازی پارک را تشکیل داده و محل عناصر نوری را تغیین می کند، همانگونه که بر فرم عنصر روشنایی اثرگذار می باشد.
نورپردازی در پارک به منظور تامین موارد زیر صورت می-گیرد:
۱ – کمک به خوانایی نقاط عطف، نشانه ها، مسیرهای عبوری و مناطق پرتراکم در محیط
۲ – تسهیلاتی برای حرکت ایمن پیاده ها و وسایل نقلیه، ترویج ایمنی بیشتر در محیط، کاهش خسارات و صدمات
۳ – کمک به تایید نقاط برجسته پارک با شدت نور و تشویق استفاده کنندگان در شب از بخشی از محیط
برای برنامه ریزی نورپردازی در یک پارک، ابتدا باید بخش های مختلف فضای مورد نظر، نیازهای موجود در هر قسمت و اتفاقاتی که در آن می افتد را شناسایی کرد. از آنجایی که چگونه استفاده از روشنایی به عملکرد هر فضا بستگی خاص دارد، بنابراین فضاهای اصلی در یک پارک شهری مورد بررسی قرار گرفته است.
 ورودی
ورودی پارک ها عموماً به عنوان فضایی دعوت کننده مطرح هستند و با توجه به این مسئله باید قابل رویت بودن و تشخیص آنها از فضای اطراف پارک با سهولت انجام گیرد. بنابراین نورپردازی این قسمتها عمدتن از چراغهای پرنور و نورافکن استفاده می گردد. استفاده از زاویه تابش مناسب به گونه ای که موجب خیرگی چشم در افراد نگردد و علاوه بر آن در ایجاد زیبایی فضای ورودی نیز موثر باشد، از ویژگی های نورپردازی ورودی است.
خیابان ها و معابر
مقدار نور، زیبایی، فواصل چراغ ها نسبت به یکدیگر و نسبت به عرض خیابان از جمله مسایلی هستند که اهمیت بسزایی در نورپردازی معابر دارند. بوسیله نورپردازی می توان مسیرهای عبور و مرور را طراحی و تعیین نمود. نیمکت ها، آبخوری ها، تابلوهای راهنمایی و سایر عناصر در حاشیه این راه ها قرار گرفته اند، نیز از این نورها متأثر می گردند. همچنین نور مورد استفاده برای روشن کردن این قسمت بر باغچه ها نیز اثر مستقیم دارد. نورپردازی گیاهان در اطراف خیابان¬ها و راهروها و پیاده روها، علاوه بر روشنایی گیاهان، نور کافی و راهروها و پیاده روها، علاوه بر روشنایی گیاهان، نور کافی برای ایمنی پیاده روها ایجاد کرده و همچنین از صدمه زدن به گیاهان کاشته شده در حاشیه جلوگیری می کند. (الهی، ۱۳۷۴).
فضاهای سبز
** مطالب این قسمت مقایر با اصول مقابله با آلودگی نوری و محیط زیست می باشد برای کسب اطلاعات بیشتر اینجا ارا مطالعه فرمائید. به جهت رعایت حقوق معنوی این نوشته آن را عینن در اینجا می بینید. مدیر سایت**
نورپردازی حجم های توده ای از قبیل بته زار و گیاهان می-توانند در برقراری ویژگی های بصری عمومی تاثیر بگذارند و دسترسی بهتر به این گونه فضاها و تسلط بر آنها و همچنین بر وضوح پوشش های گیاهی می تواند موثر باشد، باید توجه داشت که در یک پارک، گل، چمن، درخت و گیاهان مختلف به رنگ های گوناگون خودنمایی می کنند و هرکدام از آنها، در روشنایی بخصوص جلوه دارند. بنابراین برای روشن کردن آنها از روش های متفاوتی استفاده نمود. بسیار از گیاهان که در طول روز با نور طبیعی قابل توجه نیستند ولی وقتی در زمینه تاریک نورپردازی شوند منظره جالبی را ایجاد می کنند، بعنوان اعضاء اصلی و حاکم بر فضای سبز می توانند عناصر نوری عظیم مورد استفاده قرار گیرند و به عنوان سطوحی در جهت ایجاد مفهوم بعد، مطرح شوند. اگر هدف نمایش شکل و تاج و زیبایی درخت باشد نورپردازی به سمت بالا خواهد بود ولی در مورد درختانی مثل بید مجنون که شاخه¬های آن آویزان و پیوسته در حال حرکت اند و پیوسته در حال حرکت اند بهتر است جهت نورپردازی به سمت شاخه باشد. وقتی درختان نورپردازی می شوند لازم است جهت و رنگ منبع نور با مشخصات محیطی هماهنگی داشته باشد. به عنوان مثال درختان کاج فقط وقتی نور قوی به آنها تابانده شود بازتاب مناسب خواهند داشت.

آب نما
بوسیله نورپردازی هنگام شب بر استخرها، چشمه ها، آبشارها، باغچه های آبی و حوضچه ها می توان طوری عمل کرد که اهمیت آنها بیشتر نمایان گردد. نورپردازی آبشارها و فواره های موجود در آب نماها به توجه و بررسی مخصوص نیاز  دارد. مثلاً در مورد آبشار، نورپردازی باید بگونه ای باشد که ارتفاع آن بنظر بیشتر دیده شود. آب به صورت ساکن یا در حال جریان یک عنصر جالب می باشد، با قراردادن نور در زیر سطح آب بیشتر به حالت آب در داخل شیشه نزدیک می شود ).
آب چه در آب نماها و چه در حوضچه ها و استخرها هم به عنوان یک آینه و هم به عنوان ماده ای شفاف و عبور دهنده سطوح نوری و انعکاس دهنده عمل می کند. زمانی که آب راکد نبوده و موجدار و در حال طغیان باشد انعکاس تصاویر در هم و با یکدیگر ترکیب می شد و در این حالت تنها اثری از درخشندگی نور و حرکت آن نمایان می شود. پاشیدن آب بصورت اسپری با جریان شدید آن و همچنین شناور بودن آب موجب انعکاس و ایجاد سطوح نورانی پراکنده و جالبی می شود.
بهتر است بر آب های راکند مستقیمن نور تابنده نشود بلکه با استفاده از آینه و شیشه نور تغییر جهت داده و بر آب تابانید تا تصاویر ساختمانها، درختان و سایر اشیاء در آن انعکاس یابد. بازتاب نور بر سطح استخر دوباره بر روی ساختمان های دیگر می تابد قادر است پدیده درخشش ناپایدار (تلألو) را ایجاد نماید. آبشارها و فواره ها را نمی توان بطور بسیار دقیقی روشن نمود، چون نور بایستی از میان پودر آب عبور داده شود می توان لامپ ها را در زیر سطح آب نصب کرد.

زمین بازی
مهمترین و اصلی ترین مطالبی که برای روشنایی زمین بازی مطرح است ایمنی می باشد که از دو جهت قابل بررسی است. نخست از جهت ایمن بودن وسایل روشنایی مورد استفاده در این بخش و دومین مطلب مربوط به تامین روشنایی کـــــافی جهت بازی و همچنین در معرض دید بودن کودکان توسط والدین می باشد.
برای اغلب بازی های دسته جمعی در شب روشنایی میدان بازی حائز اهمیت بیشتری است. جهت روشنایی این میدان ها معمولاً از نور افکن هایی هستند و برای نصب آنها از درخت، دیوار و یا تیرهای موجود کمک می گیرند. زاویه نورافکن ها باید طوری تنظیم شود که حتی المقدور، در تمام مختلف میدان، روشنایی یکسان و کافی باشد. ترکیب نورافکن ها در اطراف زمین ایجاد سایه های تند و طولانی نگردد.
پله ها
مسئله روشنایی پله ها نه تنها دارای جنبه زیبایی شناسی می باشد بلکه از لحاظ رعایت اصول ایمنی نیز حائز اهمیت است. در مورد روشن نمودن اینگونه فضاها باید از بوجود آمدن سایه های عمیق جلوگیری شود و سایه افراد در حال راه رفتن با لبه پله ها برخورد نکند . در فضاهای باز مخصوصن سرازیری ها و راه پله ها که امکان صدمه دیدن افراد در تاریکی بیشتر است بهتر است تعداد چراغ ها متناسب با تعداد پلکان و شیب موجود انتخاب شود.

محل های نشستن
طراحی نورپردازی، در محل های نشستن باید دارای ویژگی های روانشناسانه نیز باشد، بطوریکه افراد به هنگام نشستن و استراحت در مکانی که واجد نورپردازی مناسبی است باید احساس آرامش و امنیت نماید و جنبه های خصوصی گرایانه فضا به طور کامل از بین نرفته باشد. این مکان ها از یک سو نباید به وسیل نورافکن ها و چراغ های پرنور محاصره شوند و از سوی دیگر نیز نباید در تاریکی فرورفته و یا با نورهای بسیار ضعیف طراحی شوند. بلکه باید طراحی سیستم های نوری و نورپردازی مکان های استراحت و نشستن، به صورتی باشد که علاوه بر آنکه توانایی و امکان دیدن توسط افراد فراهم شود، نوعی آرامش بصری و امنیت روانی نیز در آنان القا شود. بطوری که افراد خود را در محاصره نورهای شدید و زننده اطراف، احساس نکنند.
سایبان ها و آلاچیق ها
از این عناصر که معمولاً به صورت توقف های یک یا چند ساعته و به منظور نشستن، استفاده می شود. نیازمند نوری ملایم و نرم شده می باشد. به همین منظور استفاده از ابزارهای نورپردازی در لابلای پوشش گیاهی موجود و یا بین دیواره و سقف سایبان ها و آلاچیق ها مناسب می باشد.
پارکینگ ها
روشنایی پارکینگ ها به عنوان یک سیستم کاربردی و صرفاً برای مفاهیم عملکردی مورد استفاده قرار می گیرند. اگرچه در این صورت بیشتر جزئیات فضا، عمق و زیبایی طبیعی از بین می رود و فضا به صورت یک دست و تخت نورپردازی می شود، به طوری که تنها جنبه سودمندی و وضوح کامل مورد نظر می باشد. جهت ایجاد امنیت بیشتر از نورپردازی های موضعی کمتر استفاده می گردد. در روشنایی محوطه های باز و پارکینگ ها برای اینکه روشنایی کافی به نقاط دور از محل نصب چراغ برسد، چراغ هایی بکار گرفته می شوند که حداکثر شدت نور آنها در زاویه ی ۷۰ تا ۷۵ درجه عمودی اتفاق می افتد. با استفاده از این چراغ ها می توان فاصله چراغ های مجاور را تا حدود چهاربرابر ارتفاع نصب انتخاب نمود. و یکنواختی کافی در شدت روشنایی بدون ایجاد چشم زدگی به دست آورد (کلهر، ۱۳۷۵).
پیکره های تزئینی
ایجاد منظر دید، به وسیله نورپردازی روی پیکره¬های زینتی بر اهمیت بصری آنها می افزاید و جلوه آنان را بیشتر می کند. معمولاً بهترین راه برای نورپردازی اشیا استفاده از نورهای مختلف به صورت توامان است. یک منبع نور به وسیله تضاد بین سطح جسم و سایه تیز آن باعث برجسته شدن شکل و فرم شی و منبع نوری دیگر با روشن کردن سطح شی باعث وضوح جزییات شی می گردد (Harris, 1997). استفاده نامناسب از ابزارهای نورپردازی در روشن نمودن پیکره ها نه تنها موجب تأثیرات منفی بصری شده و از اهمیت موضوع می کاهد بلکه فضا را به صورت بی روح و بدون هیچگونه کنش بصری جلوه گر می سازد. به عنوان مثال چنانچه در اطراف تندیس ها بجای استفاده از نورپردازی مناسب، چراغ های پارکی معمولی استقرار یابند نه تنها در ساعات روز این گونه عنار مزاحمت دید می باشند بلکه به عنوان عوامل کاهنده ارزش های بصری و اهمیت موضوع اصلی مطرح هستند ).
نتیجه گیری
عناصر روشنایی علاوه بر تامین نور و ایمنی محیط به عنوان عناصر طراحی نیز استفاده می شوند. نورپردازی قسمتی از طراحی شب پارک ها و باغ ها می باشد که به طور همزمان باید در طر احی مد نظر قرار گیرد و تابع سبک و روح حاکم بر فضا گردد. عناصر روشنایی می توانند در صورت طراحی مناسب به عنوان عناصر معماری در روشنایی روز نیز استفاده گردند، در غیر این صورت می بایست با محیط همخوان و یا پنهان شوند.
هر فضا دارای خصوصیاتی است که طرح نورپردازی باید در راستای تقویت آن خصوصیات باشد. استفاده از تکنیک های نورپردازی و شناخت صحیح ویژگی های نور به طراحی مناسب سیمای شبانه کمک می نمایند.
در این میان شناخت خصوصیات روشنایی مصنوعی، قابلیت فضا و درک تأثیر نور، امکان فضاسازی مناسب با روش های نورپردازی صحیح را می دهد.

منبع: نشریه علمی پژوهشی پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران پاییز ۱۳۸۵ شماره ۲۷
نویسندگان: دکتر علی اصغر ادیبی، مهندس علیرضا منعام، مهندس سیده ندا قاضی زاده