بازی خطرناک نورها در مرگ روشن

   مستند محیط‌زیستی محصول خانه مستند انقلاب اسلامی» مرگ روشن « به داستان اختراعی می‌پردازد که میلیون‌ها سال برای انسان و میلیاردها سال برای جانداران دیگر منبع حیات در طبیعت بوده است؛ پدیده‌ای به نام نور که بیش از یک قرن پیش بالاخره برای انسان بومی سازی شد و در قامت لامپ الکتریکی به‌طور مصنوعی  به زندگی ما راه پیدا کرد.

   ساخت مستند  مرگ روشن که شش ماه طول کشیده است، در پاییز ۹۷ به پایان رسید. این اثر با بهره‌گیری از آرای کارشناسان گوناگون، سیر علمی و روایی متفاوتی را در پیش گرفته است و از جنبه‌های مختلف به نقد نورپردازی‌های غیر اصولی فضاهای شهری می‌پردازد. این مستند اولین اثر ساخته شده در ایران در نوع خود است که به‌طور مفصل به جنبه‌های متنوع اثر منفی آلودگی نوری بر زندگی شهروندان و دیگر موجودات زنده می‌پردازد و در طول فیلم، مخاطب را متوجه رفتارهای غلط و نادرستی می‌کند که پیش از این با مسئله نورهای مصنوعی در زندگی خود داشته ‌است. مخاطب ممکن است تا پیش از تماشای این فیلم از دیدن بازی‌هایی که پیش از این نورپردازان با نورآرایی غیراصولی در شهر انجام داده‌اند، لذت برده باشد. اما شاخصه‌ی این مستند، تاثیری است که در انتهای داستان بر ذهن تماشاچی می‌گذارد. مخاطب ضمن تماشای مستند، به تدریج با جنبه‌های مختلف اثرات مخرب نور مصنوعی و دیدگاه‌های کارشناسان حوزه شهرسازی، انرژی و محیط زیست آشنا می‌شود و بعید نیست در پایان با نگاه دیگری به مسئله نور و نورپردازی در شب نگاه کند؛ چیزی که قطعا سبک زندگی او را بهبود خواهد بخشید.

   همانطور که از نام مستند بر می‌آید در جای جای فیلم می‌توان شاهد برهم خوردن چرخه طبیعت و از بین رفتن عناصر زیست‌محیطی شهر و به تبع آن تهدید زندگی انسان بود. مسعود دهنوی، کارگردان مستند مرگ روشن، با کنار هم گذاردن تایم‌لپس‌های خیره‌کننده از شکوه آسمان پرستاره بیرون شهرها در کنار آسمان شب ملتهب و نورآلود داخل شهر به خوبی بر این ادعا صحه گذاشته، بطوری که مخاطب را متوجه طبیعت فراموش‌شدن آسمان شب و زیبایی‌های بی بدیل آن می‌کند.

از دیگر نکات جالب‌توجه این مستند علمی، بهره‌گیریی از آرای علیرضا فتحی پور، پژوهشگر قرآنی و ارائه‌ دیدگاه‌های برآمده از قرآن او درخصوص اهمیت و ماهیت شب و بررسی فلسفه‌ای است که خداوند متعال در خلقت شب برای انسان و دیگر موجودات داشته است. طرح این دیدگاهها در کنار موضوعاتی که پژوهشگران با ابزارهای علمی به آن رسیده‌اند، جذابیت تماشای این مستند را برای مخاطب عام دوچندان می‌کند.

مسعود دهنوی که کار حرفه‌ای خود را از سال ۱۳۹۰ در رادیو تهران با تهیه مستندهایی با موضوعات معضلات شهری شروع کرد، در سال ۱۳۹۰ اولین مستند تصویری علمی اجتماعی خود را به نام «میزبان» و سپس، پژواک، حبیب حرم و مستند داستانی «باز هم ساک سفرت را خودم می بندم» را تهیه کرد. مرگ روشن اولین مستند علمی اجتماعی او در کارنامه چتد ساله مستندسازی‌اش است. دهنوی به جام‌جم می‌گوید: اولین باری که با موضوع آلودگی نوری آشنا شدم، مقاله‌ای بود که حامد میرزاخلیل درباره نورپردازی درختان شهر نوشته بود. این مطلب نظرم را جلب کرد تا اینکه به‌عنوان یک خبرنگار اطلاعات بیشتری جمع کردم و در نهایت تصمیم به ساخت مستندی با موضوع آلودگی نوری گرفتم. 

   سیدحامد میرزاخلیل، مدیر سازمان مردم‌نهاد همیاران نور پاک، روایتگر ابعاد علمی و زیست‌محیطی معضل آلودگی نوری در این مستند است که صرف‌نظر از محوکردن ستاره‌های آسمان شب، اثرات منفی بر ابعاد گوناگون زندگی ما و دیگر موجودات زنده داشته است.  میرزاخلیل که سال‌هاست دغدغه روشنایی شهرها را دارد و از پیشگامان اطلاع‌رسانی آلودگی نوری در ایران محسوب می‌شود، در روزگاری که روشنایی ازرش بی قید و شرط است، جسارت به خرج داده و ادبیات نورپاک را در قالب مقالاتی در روزنامه‌ها و در کتاب خود با عنوان «آلودگی نوری» مطرح کرده است. گفتنی است این پژوهشگر محیط‌زیست، پیش‌تر وضع آلودگی نوری تهران و شهرهای اطراف را برای اولین بار اندازه‌گیری کرده و در قالب مقاله‎‌ای منتشر کرده است.

مستند علمی مرگ روشن، صحنه‌هایی از شهر تهران را به تصویر کشیده که شاید بیننده هیچگاه تهران را از این زاویه مقابل اصول محیط زیستی ندیده باشد. رهاسازی پرتوهای نور پروژکتورها و نورافکن‌های زیباسازی، تامین روشنایی تابلوهای تبلیغاتی، لیزرهای فروشگاه‌ها و پاساژها که به آسمان تابانده می‌شود و در نهایت تیر خلاصی که نورپردازی درختان در خیابان‌های ولیعصر و پیروزی، بلوارهای میرداماد و کشاورز و بوستان اندیشه و صدها فضای دیگر بر پیکره این موجودات وارد ساخته، همه و همه رفتارهایی است که انسانِ خودخواه تنها برای شهوت شخصی خود و فارغ از توجه به سهم زندگی موجودات زنده دیگر رقم می‌زند. هر چند بارها این مسئله در رسانه‌ها مطرح شده و متخصصان فیزیولوژی گیاهی بر این رفتار نادرست صحه گذاشته‌اند، اما بنظر می‌رسد گوش سازمان‌ها و نهادهای اجرایی بدهکار نبوده و همچنان شاهد صحنه تقابل شکنجه درختان با سودجویی بی‌حد و مرز سوداگران نور در جای جای کشور هستیم.

مراسم رونمایی و نقد و بررسی این مستند، چهارشنبه ۲۶ دی ۹۷، ساعت ۱۸در دانشکده فیزیک دانشگاه تهران، واقع در خیابان امیرآباد شمالی روبروی خیابان نوزدهم با حضور جمعی از مدیران شهری، خبرنگاران و منتقدان برگزار شد. حضور در مراسم رونمایی برای عموم علاقه‌مندان آزاد و رایگان است.

منبع: روزنامه جام جم: ۲۷ دی ۹۷