ایده های آموزشی

در این مطلب سعی داریم تجاربمان را که از انجام فعالیت‌های آموزشی مختلف کسب کرده‌ایم در اختیار گروه‌های علاقمند دیگر بگذاریم.
راهنمای گام‌ به گامی که در ادامه می‌آید پیشنهاد ماست برای گروه‌های علاقمندی که می‌خواهند یک فعالیت آموزشی مانند: برپایی نمایشگاه، برگزاری کارگاه آموزشی، تهیه بروشور و … را طراحی و اجرا کنند؛ فعالیت آموزشی که فقط اجرا نشود، بلکه موثر هم باشد!

– راهنمای گام به گام
طراحی و اجرای یک فعالیت آموزشی موثر
گام ۰ – به موضوع تسلط کافی پیدا کنید!
کسی می‌تواند در آموزش به دیگران موفق باشد که خودش تسلط کافی بر روی موضوع مورد نظرش داشته باشد. فکر نمی‌کنیم مخالف نظر ما باشید! پس سعی
کنید تا جایی که می‌توانید درباره آلودگی‌نوری مطالعه کنید و دانش خود را بالا ببرید.توجه داشته باشید پس از این گام‌ است که می‌توانید گام‌های بعدی تدوین طرح درس آموزشی خود را بردارید

گام ۱ – مخاطب خود را شناسایی کنید!
شما باید مخاطب برنامه آموزشی خود را مشخص کنید (سن و سال مخاطبان و همچنین تعداد آن‌ها). زیرا شیوه آموزشی شما بستگی زیادی به تعداد و گروه سنی مخاطبان برنامه‌تان دارد.
با توجه به گروه‌های سنی، می‌توان این پیشنهادات را مطرح کرد:
. برای کودکان دبستانی و پیش از دبستان آسمان‌های پر ستاره را به یادشان بیندازید وبه آن بپردازید. برای مهندسان برق اتلاف انرژی را و برای روانشناسان بروز استرس و ضعف اعصاب را در صورت وجود آلودگی نوری بازگو کنید.
برای شناخت مخاطب‌های خود سن، تحصیلات، مکان محل سکونت (اعم از شهر یا روستا) و اعتقادات و نگرش‌های آن‌ها نسبت به نور را مورد توجه قرار دهید.
نکته مهم دیگر در این گام این است که گاه امکان دارد در شرایطی باشید که نتوان نوع و تعداد مخاطب را دقیق پیش‌بینی کرد، مانند روز نجوم. سعی کنید با توجه به موضوعات مشابه، چند گروه را در نظر بگیرید و برنامه‌هایتان را برای آن‌ها طراحی کنید. شاید هر کدام که یک شهروند بیشتر با آن درگیر است، هر چند خودش نداند.

گام ۳ – امکانات و محدودیت‌های خود را بشناسید!
برای اجرای یک برنامه آموزشی چه امکاناتی در اختیار دارید؟ امکاناتی مانند: ویدئو پرژکتور، عکس های رنگی، ابزراهای نقاشی یا کاردستی و …
محدودیت‌هایتان برای اجرای یک برنامه آموزشی چیست؟ محدودیت‌هایی مانند: زمان و مکانی که در اختیار دارید، تعداد مخاطبان و …
دانستن پاسخ این دو سوال به شما در طراحی یک برنامه آموزشی مناسب و اجرایی کمک زیادی خواهد کرد. در پایان گام ۳ شما باید درباره شیوه آموزشی‌تان تصمیم بگیرید. یعنی تا این جا باید به این نتیجه رسیده باشید با چه نوع برنامه ‌آموزشی می‌خواهید به اهدافتان برسید. برنامه آموزشی شما یک کلاس است یا یک نمایشگاه، سخنرانی است یا یک بروشور آموزشی.
فراموش نکنید که مخاطب، امکانات و محدودیت‌های شما است که نوع برنامه آموزشی‌تان را مشخص می‌کند.

گام ۴ – سرفصل‌های آموزشی را مشخص کنید!
سرفصل مطالبی که می‌خواهید آموزش دهید را فهرست کنید. مثلا در یک سخنرانی می‌توانید این موارد را بنویسید:
• تاریخچه و ماهیت نور
• مثال‌هایی از آزارهای نوری
• تعریف آلودگی نوری
• مثال‌های عینی آلودگی نوری در زندگی روزانه
• عوارض آلودگی نوری
• میزان آلودگی نوری در ایران
• میزان آلودگی نوری در جهان
• انجمن‌ها و کشورهای پیشتاز در این موضوع
• راهکار های کاهش آلودگی نوری
با توجه به زمانی که در اختیار دارید و نوع مخاطبتان البته این فهرست می‌تواند کم یا زیاد شود. شما می‌بایست سرفصل‌ها را الویت‌بندی کنید تا در صورتی که مجبور به کم کردن آن‌ها شُدید، بدانید کدام‌ها مهم‌تر هستند و یا بر روی مخاطب شما تاثیرگذارترند و می‌بایست حتماً به آن‌ها پرداخته شود.

گام ۵ – طرح درس را بنویسید!
مراحل برنامه آموزشی خود را بنویسید. در هر مرحله می‌بایست شیوه اجرا و زمان مورد نیاز را مشخص کنید. سعی کنید طرح درستان مانند یک داستان، از یک روند منطقی پیروی کند. همچنین طرح درستان باید به مخاطب فرصت دهد تا مرحله به مرحله مطالبی را که یاد می‌گیرد استدلال کند و بپذیرد.
باید توجه داشته باشید به دلیل تازگی موضوع آلودگی نوری و اینکه در اغلب موارد مخاطبین شما سالیان سال است که درکنار منابع نور مصنوعی لحظات خوبی را سپری کرده‌اند، شکستن این باور که تا این لحظه این نوع استفاده از نور، غلط بوده و از این به بعد به گونه‌ای دیگر باید رفتار کرد، نیاز به زمان و طی روندی حساب شده و باور کردنی دارد. اینکه به مخاطبانمان بگوییم چراغ‌هایتان را کنترل یا خاموش کنید چون ما نمی‌توانیم ستارگان را ببینیم به مذاق اغلب آن‌ها خوش نمی‌آید. شما می‌بایست بتوانید با سلیقه و زبان مخاطبانتان غیر مستقیم و آرام به مقصود خود نزدیک شوید.
شیوه های ساده کردن مطالب
جهت ساده تر کردن مفاهیم آلودگی نوری می توانید در کارگاه های آموزشی، چراغ قوه ای را مثال بزنید که در خواب و یا در زمان رصد در فاصله بسیار نزدیک از چشم شما روشن می شود. و یا به خیره شدن به نور خورشید و یا جوشکاری و حتی تاباندن نور شدید به صورت متهم در اعترافات اشاره کنید تا مخاطب رفته رفته با فضای کار آشنا شود.

با چنین تصویری می توانید مشکلات زاویه غلط روشنایی را توضیح دهید. تصویر سمت چپ زمانی است که منبع نور قوی به چشم شما می رسد و در اصطلاح خیرگی را بوجود می آورد. و با اصلاح آن(تصویر راست)و رسیدن به زوایه صفر درجه نسبت به سطح زمین شما جزئیات اطراف خود را به راحتی می بینید.

با ساخت چنین کاردستی ساده ای می توانید اتلاف انرژی روشنایی هایی که آسمان را مستقیم نشانه می روند را نشان دهید. بهتر است به این نکته اشاره کنید که عمده روشنایی هایی که امروزه در فضاهای تفریحی استفاده می کنند از این نوع می باشد. به سایه هایی که در زیر پایه چراغ تشکیل شده دقت نمائید. یعنی دقیقن همان جایی که باید روشن باشد خاموش است. حواستان باشد که برای اجرای این طرح احتیاج به محیط تاریک یا یک اتاق تاریک دارید.

ماکتی از شهر و دو نوع روشنایی استاندارد و غیر استاندارد و تفاوتی که در رویت اجسام دارد. تصویر راست: حاصل زاویه استاندارد روشنایی است و تصویر چپ سرپوشی است که آسمان را نشانه رفته

شیوه های آموزشی:
عکاسی
در نمایشگاه ها و کارگاه ها و کلاس های آموزشی نسبت به سن مخاطب می توانید پس از اطلاع رسانی و آگاه سازی، مسابقه عکاسی از روشنایی های غیر استاندارد اطرافمان بر پا کنید. بدین صورت شرکت کننده پس از جستجو و استفاده از اطلاعات دریافتی با این شیوه در همان لحظه آموخته و در ذهنش نهادینه می شود.
به تصاویری که علاقمندان به نجوم در روز نجوم ۱۳۸۸ گرفته اند توجه کنید.

جدول
طراحی جدولی با سوالات مربوط به آلودگی نوری و حل آن توسط مخاطبان نیز از دیگر شیوه های به چالش کشیدن او و به خاطر سپردن طولانی مدت اطلاعات دریافتی اش می باشد.

نقاشی
با تهیه یک میز بزرگ و تعدادی مداد رنگی، کودکان را می توان وارد این مقوله کرد و تصاویر ذهنیشان را بر روی کاغد پیاده نمود. یا حتی با استفاده از این نقاشی ها آن ها را به بازی آلودگی نوری دعوت کرد.

پیمان نامه:
در پایان آموزه های غرفه آلودگی نوری می توانید با تشویق شرکت کنندگان به امضاء یک بیانیه مشترک آن ها را با هم همدل و همراه کنیم تا تنها خاطره این روز به یادگار نمانده و خود را عضوی از دوستداران نور استاندارد و آسمان تاریک بدانند.پیمان نامه حامیان آسمان پر ستاره:
ما سهمی از شهروندان کره زمین که بعلت سکونت در شهر های بزرگ دیگر فقط خاطرات شبهای پر ستاره را در ذهن مرور می نماییم، با هدف کنترل و کاهش آلودگی نوری و تاثیر بر نورهای مزاحم شب و به پاسداشت حفظ طبیعت خدادادی خویش و سایر مخلوقات به جهت به ارث گذاشتن آن چه ا زگذشتگان خود به امانت گرفته ایم هم پیمان می شویم تا:
۱- در منزل یا محل کار خود از الگوهای نورپردازی صحیح استفاده کنیم.
۲- برای انجام فعالتهای روزانه تا حد امکان از نور خورشید استفاده کرده و استفاده از نورهای مصنوعی را محدود کنیم.
۳- در صورت مشاهده موارد استفاده از نور توسط شهروندان، به برقراری ارتباط موثر تلاش خواهیم نمود نسبت به رفع آن اقدام نماییم.
۴- در نوشتن نامه یا تماس تلفنی با مدیریت شهری یا سایر مسئولین مرتبط از آنها بخواهیم برای حفظ تاریکی آسمان شب با عوامل آلودگی نوری مقابله کرده و نکات مربوط به نورپردازی سالم را در طرح های خود رعایت کنند.
۵- آنچه درباره آلودگی نوری و روشهای کنترل آن آموخته ایم، به دیگران نیز آموزش دهیم.

به امید آسمان پر ستاره

برخی از جملات نوشته شده در کنار امضاها: آسمان جزئی از وجود من است= بابک امین تفرشی
 مرگ بر تولید کنندگان نور اضافی= اشین زاکاریان
 آسمانت تاریک = مصطفی خسروی
 آسمان زندگیمان بایستی همواره پر ستاره باشد= علیرضا وفا
 با آرزوی موفقیت برای شما و دوستان خوب آسمان شب = مهندس حنیفی، شرکت نورگستر
 آسمان بدون مرز، جهان بدون جنگ(محسن موحدی پاریزی، دبیر انجمن نجوم رصدخانه شهرداری سیرجان SCO )
 ستاره ها نهفته در آسمان ابری، دلم گرفته ای دوست هوای گریه با دارم (موفق باشیم) = محمد فکری
 من امیدوارم دوباره بتوانیم آسمان پر ستاره را مشاهده کنیم. این آلودگینوری شهر واقعاً سر مرا درد می آورد= روزبه
 آسمان پر ستاره آرزوی جمعی ماست، پس به امید آن روز = مریم
 با کمال میل و تشکر = فرهنگی بازنشسته
 به امید آسمانی پر ستاره و تلاشی موثرتر(صبا)
 به گمانم فردا روز خوبی باشد، صورت ماه به من می گوید = عازین
 به امیمد استفاده بهینه از نور = روزبهانی
 به امید آنکه اسمان دیگر طبیعت فراموش شده نباشد = صادقی
 دلمان برای دیدار ستاره های روی پشت بام در تهارن تنگ شده است = سحر معروفی
 زندگی زیباست، آسمانی پر ستاره = ستاره کمالی
 امضاء = یاسمن اسماعیلی ۹ ساله
 من آسمان را دوست دارم و سعی می کنم آسمان را آلوده نکنم = امیر حسین مدنی
 مرگ بر کسانیکه نورافشانی تولید می کنند. = امیر مهدی
 شبی پر ستاره آرزوست = ساعی
 به امید روزی که آلودگی نوری نیر مانند آلودگی صوتی برای همه قابل درک باشد و اقدامات عملی در جهت مقابله با آن انجام پذیرد = سعیدی
 بسیار موافقم = فراز خانشی، دوم راهنمایی
 دوستدار روزهای پاک و پر ستاره
 امید وارم بتوانم سهمی رادر این مورد به خود اختصاص داده و برای یک آسمان پر ستاره کاری انجام دهم
 به امید روزی که مسئولین غیر مسئول ما از خواب عمکیق علم ستیزی بیدارشوند
 آسمان پر ستاره را دوست داریم
 آلودگی نوری کٌشت مرا!
 به امید دیدن آسمانی پر ستاره در شبهای تهران
 امیدوارم آسمان شبهای تهران ما هم روزی ستاره دار شود.
 هر کجا هستم باشم ،(اصلا مهم نیست)  آسمان مال من است.
 لامپ اضافی خاموش
 باز هم شب آمده ، می روم به پشت بام ، می زنم صدا بلند، آی ستاره ها سلام، می شود از آسمان، تا زمین سفر کنید، خواب امشب مرا، شاعرانه تر کنید = مهردادی
 آسمان شب را خاموش کنید
 انشا اله روزی برسد تا طبیعت را آنطوری که هست بپذیریم نه آنطوری که می خواهیم
 زندگی با پیروی از تکنولوژی خوب است، اما نباید جای طبیعت رخدادی را بگیرد.
 امیدوارم برای یک ساعت هم که شده برق بره
 به امید روزی که آ سمان و ستاره های دور مثل چراغ اتاق به ما نزدیک باشند.
 ما جزئی از طبیعت هستیم، صاحب آن نیستیم
 به امید روزی که تعداد ستاره های آسمان تهران را نتوان شمرد.
 من آسمان پر ستاره را بیشتر از چراغهای شهر دوستدارم و برای رسیدن به آن تلاش می کنم

جملات مورد استفاده:

    آلودگی نوری: نور مصنوعی که در زمان و مکان نامناسب از استاندارد خود خارج شده و با کیفیت نامطلوب محیط زیست و آسمان شب را آزاردهنده و آلوده می سازد.
    آلودگی نوری= اتلاف انرژی
    بیش از نیمی از جمعیت آمریکا راه شیری را ندیده اند در ایران چطور؟
    زنده باد نور استاندارد.
    ستارگان یادآور این مطلب هستندکه مرزهای جهان بی انتهاست.
    ما مخالف نور مصنوعی نیستیم.
    ما باید اثر نور را ببینیم نه لامپ را.
    هرکجا هستم باشم آسمان مال من است، آسمان پر ستاره حق من است.
    آیا می دانید با روشن شدن هر چراغ زمینی چند چراغ آسمانی خاموش می شود
    آلودگی نوری که باعث کم فروغی سترگان می‌شود همان نورهای آزاردهنده در زندگی ما است.
    منبع نوری استاندارد است که تنها بتوان نور آن را دید نه چراغ آن را.
    ما مخالف استفاده از نور مصنوعی نیستیم. نور عنصر حیات امروز نسل ما است. در حقیقت ما مخالف استفاده از نور غیر استاندارد و نامطلوب هستیم.
    ستارگان یادآور این مطلب هستند که مرزهای جهان بی انتها است.
    چراغ وسیله تزئین نیست،‌ بلکه ابزاریست برای نشان دادن زیبایی ها.
    «آلودگی نوری» را سال‌ها پیش شاعر بلند آوازه کشورمان، سهراب سپهری، به قتل ئمهتاب به فرمان نئون تعبیر کرده بود.
    کدامیک زیباترند؟‌ آسمانی پر ستاره که ساخته دست پروردگار است یا زمینی پر نور که سلیقه آدمی است؟!!موفق و پیروز بمانید.
سید حامد میرزاخلیل
صفورا زواران حسینی/ کارشناس و آموزشگر محیط زیست